Аляксандр Фрыдман: Маладая генерацыя знаходзіцца ў пошуку сваёй Беларусі і не жадае, каб яе атаясамлівалі з Лукашэнкам

Як і чаму гэта адбылося? Працягваем гутарку з гісторыкам, палітычным аглядальнікам Аляксандрам Фрыдманам.

— Існуе вельмі важны момант — супрацьстаянне лукашэнкаўскаму рэжыму: чым больш рэжым пераследуе мову, культуру, нацыянальныя традыцыі, тым больш я праўляю цікавасці да яе.

За мінулыя гады сфармавалася новая генерацыя (і яна мяне вельмі цікавіць) беларусаў, якіх я ведаю апасродкавана. Шчыльна я амаль ніколі не камунікаваў з маладой генерацыяй беларусаў. Я яшчэ застаў Савецкі Саюз, хаця ў сацыялагічным сэнсе я не адношу сябе да апошняй савецкай генерацыі. Напрыклад, амерыкана-расійскі атраполаг Аляксей Юрчак адносіць да апошняй савецкай генерацыі людзей, якія пераважана або цалкам сфармаваліся ў савецкія часы, гэтыя людзі нарадзіліся ў 50-ыя, 60-ыя, пачатку 70-ых гадоў.

Чытайце далей: «Я не этнічны беларус, але з беларускасцю ніколі не парываў». Моўнае пытанне Аляксандра Фрыдмана

Я хутчэй ужо адношуся да першай постсавецкай генерацыі: нарадзіўся яшчэ ў Савецкім Саюзе, нядрэнна памятаю гарбачоўскую эпоху, але фармаваўся ў 90-ыя гады, то бок ужо ў незалежнай Беларусі. Я заспеў яшчэ лукашэнкаўскую эпоху: выбары 1994 года, гарачы перыяд (1995-1996 гады), мінскую вясну 1996 года, фармаванне лукашэнкаўскай дыктатуры, «знікненне» Ганчара, Красоўскага, Захаранкі, смерць Карпенкі. Гэта быў мой турбулентны час.

А людзі, якія нарадзіліся ў 90-ыя, ужо нічога не маюць савецкага. Я б назваў іх «генерацыяй Лукашэнкі», хаця гэта можа і абразліва прагучаць: гэтыя людзі сфармаваліся ў незалежнай Беларусі і не ведаюць іншай палітычнай рэчаіснасці, акрамя дыктатуры Лукашэнкі. З аднаго боку, у іх няма ніякага дэмакратычнага вопыту, яны ўвогуле не ведаюць, што такое дэмакратыя і дэмакратычныя структуры ў грамадстве. З іншага боку — яны выраслі ў незалежнай дзяржаве. Беларусь для іх — незалежная дзяржава, у якой ты можаш размаўляць на рускай мове, можаш цікавіцца Расіяй, але не хочаш быць грамадзянінам Расіі, бо ты грамадзянін Беларусі і адчуваеш сябе такім. Большасць маладой генерацыі — менавіта такія людзі, якія не ведаюць іншай палітычнай рэальнасці, акрамя незалежнай Беларусі.

Гэтыя людзі ўдзельнічалі ў пратэстах. І яны цягнуцца да беларускага. Гэтых людзей я добра не ведаю. Яны куды маладзейшыя. Яны сфармаваліся ў лукашэнкаўскай Беларусі, для іх важная незалежнасць Беларусі, яны жадаюць іншай Беларусі. У маладой генерацыі настаў крызіс ідэнтычнасці: мы беларусы, наша краіна Беларусь, а што азначае — быць беларусам? Ты беларус, маеш беларускі пашпарт, але амаль не ведаеш беларускай мовы — ці беларус ты? Або ты дрэнна валодаеш беларускай мовай, ці зусім не ведаеш беларускую гісторыю – ці маеш права беларусам звацца?

Чытайце таксама: Міхаіл Кірылюк: «Хай хто-небудзь ужо нарэшце скажа: трэба вывучаць беларускую як замежную мову»

Гэтыя людзі знаходзяцца ў пошуку сваёй ідэнтычнасці. І тут на іхніх вачах разварочваецца трагедыя (для многіх гэта асабістая трагедыя), як рэжым Лукашэнка жорстка падаўляе пратэсты і ўсталёўвае яшчэ большыя формы дыктатуры, і вайна ва Украіне, да развязвання якой рэжым напрамую спрычыніўся. Таму маладая генерацыя, якая знаходзіцца ў пошуку сваёй Беларусі, не жадае, каб іх звязвалі з Лукашэнкам, з яго каштоўнасцямі. Такім шляхам маладыя людзі прыходзяць да мовы, да культуры, да гісторыі. Да гэтага прывялі гістарычныя абставіны.

Калі б гісторыя развівалася па-іншаму, мы да гэтага маглі і не прыйсці.

І яшчэ адзін важны фактар, значнасць якога становіцца відавочнай зараз — так званая «мяккая беларусізацыя», якая адбывалася ў другой палове 2010-ых. Яе асабліва бачна не было: калі я прыязджаў у тыя часы ў Беларусь, я не бачыў сур’ёзных зменаў. Відавочна, людзі адчувалі сябе трохі вальней, можна было больш адкрыта займацца беларускімі справамі, можна было выкарыстоўваць бел-чырвона-белы сцяг, можна было трохі спакайней займацца выдавецкай дзейнасцю — тады былі адносна ліберальныя часы. Падаецца так, што менавіта «мяккая беларусізацыя» стала падмуркам, на якім беларускасць прыйшла ў грамадства.

Чытайце таксама: Украінец з Данецка, які вучыць беларускую мову: «І мяне шмат гадоў пераследавала пачуццё сораму за сваіх землякоў»

Пасля падзення дыктатуры яе давядзецца пераасэнсоўваць. Адпаведна, давядзецца адмаўляцца ад старога смецця і выбудоўваць новае грамадства, альтэрнатыўнае таму, што было ў лукашэнкаўскую эпоху. У Беларусі не можа быць сярэдняга варыянта: альбо мы атрымаем працяг лукашэнкаўшчыны (хаця мне цяжка нават цявіць, як яна можа выглядаць без Лукашэнкі), альбо мы атрымаем нешта зусім іншае, альтэрнатыўнае.

Наш канал в Telegram. Присоединяйтесь!

Есть о чем рассказать? Пишите в наш Telegram-бот. Это анонимно и быстро

Подпишитесь на наши новости в Google