Каардынатар BY_Help, аўтар калажу пра ганцавіцкага даішніка: «Беларускаму «балоту» карысна ўбачыць польскую Бядронку»

Кіраўнік «Беларускага Моладзевага Хаба» ў Варшаве, адзін з арганізатараў кампаніі BY_Help Алесь Лапко родам з Ганцавіцкага раёна. Менавіта ён у чэрвені 2020 года пасля жорсткага разгону мірнай акцыі ў Ганцавічах запусціў у сеціва калаж з двух фота, на адным з якіх ганцавіцкі даішнік Ігар Вольніч прыціскае каленам шыю мясцовага жыхара, а на другім — той жа прыём выкарыстоўвае амерыканскі паліцэйскі супраць афраамерыканца Джорджа Флойда. 

Фота абляцела свет, і ганцавіцкія сілавікі прачнуліся сумна знакамітымі.

Читайте также: «Позор. Знать вас не хочу после этого». Экс-милиционер из Ганцевичей возмущен действиями бывших коллег

Алесь распавёў «БГ» пра свой удзел у гэтым эпізодзе, знаёмства з Вольнічам, спробы зматываваць беларусаў падарожнічаць і пераезд у Варшаву ў 2016 годзе.  

— Як здарылася, што ў 2020 годзе вы запусцілі мем пра ганцавіцкага даішніка? Адсочвалі падзеі ў Ганцавічах ці выпадкова трапілі на трансляцыю?

— Я адсочваў практычна ўсё, што адбывалася ў Беларусі, хоць фізічна знаходзіўся ў Варшаве. Глядзеў амаль усе трансляцыі, якія вялі незалежныя СМІ, блогеры. Таксама глядзеў, што было ў Ганцавічах. Як мае бацькі кажуць: калі ўжо ў Ганцавічах нешта адбываецца, то рэальна край. Больш памяркоўных, спакойных людзей, чем у Ганцавіцкім раёне, складана знайсці.

Я ўбачыў стрым, які вёў у Вконтакте журналіст «Ганцавіцкага часу» Алесь Пазняк. Калі пачалі разганяць людзей і затрымоўваць самога журналіста, выглядала гэта жудасна. Калі міліцыянт стаў нагой на шыю, узнікла паралель з тым, што было у ЗША, дзе чалавек загінуў. Гэта прывяло да агрэсіўных пратэстаў. А ў Беларусі — цалкам мірныя пратэсты, хоць з боку сілавых структур было нашмат больш агрэсіі, чым у ЗША.  

На эмоцыях напісаў пост і зрабіў гэты калаж з двума падобнымі фотаздымкамі, і ён разышоўся, у тым ліку трапіў у заходнія СМІ. Ім усё было зразумела, не трэба было нават нічога пісаць.

У інстаграме дакладна набраў больш за 2 тыс лайкаў, у фэйсбуку — шмат «шэраў». Я ведаю, што размясціла «Еўрарадыё», і ад іх ужо бралі фотаздымак у заходнія СМІ. Мяне папрасілі, каб пераклаў тэкст на ангельскую мову. Я зрабіў пераклад для англамоўных людзей.

Ёсць яшчэ такі факт: аказалася, я гэтага Вольніча з дзяцінства ведаю. Мы нават разам у футбол гулялі. Ён яшчэ тады быў «забіты», і я мяркую, ягоная жорсткасць праявілася праз гэта. Гэта мае домыслы, але практыка паказвае, што тыя, хто быў ізгоем у дзіцячых колах, ідуць у сілавыя структуры, каб неяк рэалізавацца і паказаць, што, маўляў, у мяне ёсць сіла, а вы мяне недаацэньвалі. 

Читайте также: Девять человек оштрафовали за оскорбительные сообщения в личку милиционеру из Ганцевичей

Потым і ўлетку 2020 года, і пасля масавых пратэстаў у жніўні-верасні да мяне звярталіся заходнія журналісты, бо яны наогул шукалі кантактаў, хто б мог пракаментаваць сітуацыю ў Беларусі, гуглілі, і ім адразу выдаваўся гэты здымак. Я каментаваў для канадскіх, французскіх, амерыканскіх СМІ. 

— Раскажыце, як і калі вы трапілі за мяжу.

— Я скончыў Факультэт філасофіі і сацыяльных навук БДУ, потым разам з партнерамі стварыў праект OpenEurop, быў аўтарам турыстычных парталаў пра самастойныя падарожжы. Сваёй місіяй мы разглядалі тое, каб беларусам дапамагчы больш падарожнічаць па свеце, шукаючы танныя варыянты, каб была магчымасць амаль у кожнага паехаць, нягледзячы на дастатак чалавека, каб беларусы маглі пабачыць свет, вярнуцца і рабіць краіну лепшай. 

Калі хтосьці едзе турыстычнай групай і яго на аўтобусе возяць у гатэль, дзе такія самыя беларусы, украінцы, рускія варацца ў сваёй кашы, ён нічога новага ў сваю краіну не прынясе. Максімум паглядзіць турыстычныя мясціны і раскажа, які Парыж брудны, як шмат чорных, і ўсё такое. Калі чалавек едзе сам, ён будзе больш глядзець не на бруд на вуліцах, а на вітрыны ў крамах, на кошты, дзе можна больш даступна пахарчавацца. І аказваецца, што насамрэч не так дорага. Для гэтага і быў створаны OpenEurop.

Я таксама чытаў лекцыі пра самастойныя падарожжы ў «Доме Фішэра» ў Менску. Гэта былі 2012-2014 гады. Інфармацыі канкрэтна для беларусаў было вельмі мала, і нават атрымаць шэнгенскую візу было вельмі складана. Потым гэта ўсё спрасцілася, раскруцілася, і беларусы сталі лідарамі па колькасці шэнгенскіх віз адносна насельніцтва. 

Але і па сёння я бачу, што шмат хто не выязджаў з Беларусі, нават са свайго раёна. 

Для беларускага «балота», якое не вызначылася, каго падтрымліваць, за каго галасаваць і каму верыць, было б вельмі карысна ўбачыць на ўласныя вочы, даруй Божа, Бядронку польскую, і расказаць, што грэчка і соль ёсць.

Калі Церцель, кіраўнік КДБ, пасля выбараў ездзіў па прадпрыемствах, прыехаў на «Гродна Азот» і расказваў, як у Польшчы дрэнна жывецца, адзін працаўнік проста ўстаў і сказаў: «Што вы тут лухту ўпарваеце, калі ў нас і дзеці, і сем’і ў Польшчы жывуць, і мы самі на выходныя на закупы ездзім і кошты бачым». 

Читайте также: Сопредседатель БХД Георгий Дмитрук об эмиграции: «Главное — общение. Люди, попадая сюда, думают, что никому не нужны»

Праект OpenEurop быў маральна паспяховым, але знік не без дапамогі беларускай дзяржавы. Да нас прыйшлі дзве ці тры позвы ў суд праз парушэнне розных законаў. Я ведаў, што мы нічога не парушалі. У маёй жонкі сястра працавала тады ў Міністэрстве гандлю. Яна нават ведала жанчыну, якая пісала позвы. Я папрасіў арганізаваць сустрэчу, каб прыйсці патлумачыць: можа, нейкая памылка. Схадзіў, паразмаўляў — аказалася, яны ва ўсім разбіраюцца. Але кажуць: «Ты там нават не бадайся, бо гэта прыйшла разнарадка з Дзяржкантролю, у дзяржавы няма грошай, яны ўсіх штрафуюць». Кажу: «Сёння я за гэта заплачу, заўтра мне за яшчэ нешта прыйдзе. Гэта рэкет называецца. Калі я не змагу патлумачыць, давайце адваката найму». Яна кажа: «Будзе адвакат — яшчэ больш заплаціце». Мы пайшлі ў суд, у першым прайгралі, потым падалі апеляцыю, пайшлі ў гарадскі. Там нас судзіла Таццяна Мотыль, вядомая палітычнымі працэсамі. 

Для мяне адным з галоўных пунктаў, чаму я вырашыў з’ехаць з Беларусі у 2016 годзе, быў момант, калі нас папрасілі выключыць тэлефоны і суддзя зачытвала прысуд, і ў яе пачаў званіць яе тэлефон. Дзве хвіліны, пакуль яна зачытвала тэкст, у яе граў тэлефон. Я стаяў як дурань і разумеў, што ў гэтай краіне я цалкам безабаронны, таму што я нічога не парушаў і вінаваты, я выконваю правілы, а той, хто павінен кантраляваць, каб законы не парушаліся, сам парушае, робіць гэта публічна і нават прабачэння не просіць, і яму за гэта нічога няма. 

У 2020 годзе ўпершыню пачалі казаць пра дэфолт права ў Беларусі. Насамрэч ён даўно адбыўся.

Гэта абсурднасць, у якую ў 2016 годзе ніхто не верыў, нават мае сваякі. Беларусы думалі: «Раз суддзя сказаў, значыць, вінаваты». 

Я лічу 2020 год вельмі важным у тым сэнсе, што ў людзей не засталося сумневаў наконт магчымасці дабіцца справядлівасці праз суды. 

Тады ў 2016 годзе я і жонка падалі дакументы на стыпендыі ў Польшчы, я ў Варшаўскі універсітэт, яна — ва Ўніверсітэт эканомікі. Скончылі магістратуру. 

Я вывучаў досвед Харватыі па ўступленні ў Еўразвяз, і як Беларусь магла б яго пераняць для дэмакратызацыі краіны і грамадства. Калі ў 2017 годзе я выбраў гэтую тэму і пачаў пісаць працу, з мяне трохі смяяліся мае выкладчыкі: калі там у Беларусі будуць нейкія зрухі? А абараняў працу я ў верасні 2020 года.

На абароне былі выкладчыкі з ЗША, з Албаніі, з Польшчы. Яны казалі: «Як гэта пан такую актуальную тэму ўзяў, што зараз можна браць і выкарыстоўваць?» 

Насамрэч вельмі шмат можна браць у іншых краін з іх досведу. Проста гэта ў Беларусі не вывучалася ці не было публічным. 

— Беларусы любяць хадзіць па пратаптанай сцежцы, таму падхопліваць досвед будзе карысна.

— Так. Магчыма, гэтыя сцежкі трэба падказваць. Шмат хто з беларусаў, якія засталіся ў Беларусі і з якімі кантактую, пытаюцца: «Які там план? Давайце нам план, мы гэта проста зробім». Не тое што там: будзем абмяркоўваць, нешта вырашаць. Не. Скажыце, што зрабіць — мы зробім.  

Часам здараецца, што да той жа Святланы Ціханоўскай звяртаюцца і просяць дапамагчы ў нечым такім, як у анекдоце пра Лукашэнку, — што без яго бульбу перабраць не могуць.

Тут аказваецца, што шмат каму не патрэбная дэмакратыя і свабода, дзе ён сам будзе тую бульбу перабіраць, умоўна кажучы, а патрэбны новы Бацька ці Маці, хто будзе падказваць, як гэта рабіць. 

Грамадству патрэбна вельмі шмат прайсці праз адукацыю і навучанне дэмакратыі. Як заўважыў культуролаг Максім Жбанкоў, зараз у беларусаў ёсць вялікая і класная магчымасць гэтаму навучыцца, таму што шмат беларусаў з’ехала. Канешне, не ўсе вернуцца, але, я думаю, калі будзе магчымасць, то шмат хто. І яны навучацца за мяжой гэтай дэмакратыі, бо дзе яны ў Беларусі маглі навучыцца? 

Читайте также: «Мы говорим о пользе, потому что я не верю в лозунги». Цифровая Беларусь стартует совсем скоро: беседа с Павлом Либером

У наступнай размове з Алесем Лапко мы распавядзем пра кропкі збору беларускіх ініцыятыў у Польшчы.