Сям’я журналістаў з Берасця ў Беластоку: «Прывыкаем да бяспекі. Калі ў дзверы грукаюцца — гэта можа быць і кур’ер»

Мілану Харытонаву і Алеся Леўчука затрымлівалі і сёлета ў сакавіку на Дзень Волі, і восенню 2020 года. Мілана нават пабывала «на трохдзённай экскурсіі ў легендарным падвале Ленінскага ІЧУ Берасця». У 2018-2019 гадах журналісцкую сям’ю штрафавалі за прафесійную дзейнасць дзесяткі разоў. Урэшце яны здабылі ярлык «каардынатараў пратэстаў».

Читайте также: «Ощущение, что мы в Беларуси будущего». История брестской семьи, которая не захотела, чтобы детей воспитывала система

Берасце, Батумі, Беласток

Выязджаючы ў Батумі летам, Алесь з Міланай не адчувалі сябе ўцекачамі. Думалі адпачыць, пакупацца ў моры і вярнуцца. Узялі адну валізку са шлепанцамі, шортамі і купальнікамі, зрабілі страхоўку на месяц, купілі зваротныя квіткі. Потым доўга не маглі вярнуць за іх грошы ў «Белавія». 

Мілана супраціўлялася думцы, што вяртацца нельга, нават калі ў калегаў пачаліся ператрусы. Вырашыў шэраг чыннікаў, у першую чаргу 342 артыкул, паводле якога прайшоў ператрус у іх саміх. Акрамя таго, яшчэ ў Берасці на сям’ю журналістаў пачалася прапагандысцкая атака.

Апошнія пару месяцаў, калі яны працавалі ў судах, за імі бегала супрацоўніца дзяржаўнага тэлебачання, якая раней рабіла сюжэты пра вядомых берасцейскіх актывістаў. Прыходзіла яна нібыта каб рабіць рэпартаж, але ўсю ўвагу пераключала на Мілану з Алесем, спрабавала завязаць размову, задаючы пытанні наконт акрэдытацыі і падобныя, з якіх нельга было зразумець, чаго яна хоча. А пасля ператрусаў хтосьці з берасцейцаў даслаў выпушчанае тым жа тэлебачаннем відэа, у якім журналістаў вінавацілі ў каардынацыі пратэстаў.

Читайте также: «Охота на ведьм» вступила в Беларуси в новую фазу. Любая динамика для действующей власти враждебна

У такім статусе вяртацца было нельга.

Паралельна ішла хваля зачысткі журналістаў сярод СМІ, з якімі супрацоўнічалі Мілана і Алесь. 

«Два СМІ, з якімі супрацоўнічалі, прызналі «фарміраваннямі», так што мы цяпер экстрэмісты ў квадраце». 

Нейкі час сядзелі ў Батумі ў прастрацыі наконт таго, што рабіць, з адной валізкай. Кожны дзень звязваліся з тымі, хто з’ехаў, і з тымі, хто застаўся, маніторылі сітуацыю. Вырашаць патрэбна было да восені — Каміле ісці ў школу. 

Некаторыя знаёмыя пісалі, што, можа, да верасня ўсё зменіцца. 

Каб не заганяцца ў асабістых думках, пазнаёміліся з дыяспарай, сталі хадзіць на акцыі, рабіць фота, займацца звычнай справай. У Батумі летам было, па ўражаннях Алеся, тысяча-паўтары беларусаў. 

«Потым прыехаў з Берасця ў адпачынак наш сябар, прывёз нам цэлы заплечнік: ноўтбук, здымач, дачцэ рэчы для плавання. Стала прасцей». 

Каміла займаецца плаваннем восьмы год, у Берасці трэнавалася на базе Цэнтру алімпійскага рэзерву па водных відах спорту, прывозіла медалі са спаборніцтваў у Беларусі і за мяжой. Усе медалі і кубкі засталіся ў Беларусі.

Читайте также: От 500 до 700 тысяч человек могут подвергнуться системным репрессиям в Беларуси, прогнозирует политолог Павел Усов

Пад восень вырашылі ехаць бліжэй да дому. 

«Нам пасаваў любы горад, дзе ёсць басейн. Урэшце мы вырашылі не перарываць традыцыю і жыць у гарадах на Б: Берасце, Батумі, Беласток».

Уласная гісторыя падаецца Мілане не надта цікавай: няма ў ёй «уцёкаў праз вакно, як у некаторых». 

Амаль як у Беларусі, але ўсё ж не

Беласток — родны, тут амаль як у Беларусі, расказвае Мілана. 

«У Беластоку досыць вялікая дыяспара, і яны прапасці не дадуць. Ёсць шэлтар, дом здымаецца, дзе можна невялікі першы час, пакуль шукаеш жытло, перакантавацца. 

Калі дачку ў школу аддавала, нам не любая школа пасавала. Трэба было знайсці адмысловую школу са спартыўнымі класамі, яны датуюцца дзяржавай і вельмі загадзя ідзе набор, яшчэ вясной у сакавіку, а мы ў верасні прыехалі. І яны ўзгаднялі на ўзроўні ўраду, каб яе туды ўзяць. Нам дапамагала фундацыя весці перамовы, таму што ў мяне яшчэ не такі быў узровень польскай мовы. Ці не ведаеш правілы, як там гэтыя дакументы трэба рабіць. Яны нам дапамагалі». 

Дапамагалі і беларусы.

«Нам трэба было ехаць у адно месца PESEL афармляць, не ведалі як даехаць, — нас проста на машыне завезлі. Калі ёсць нейкія пытанні, тут людзі стараюцца адзін аднаму дапамагаць. Першы час пыталіся: можа, вам грошай пазычыць? Прапанавалі падказкі, дзе танней што набыць апрануцца і гэтак далей. Прыехалі з Берасця беларусы і прывезлі нам рэчы з дому цёплыя, боты». 

«Што мяне здзіўляе ў Беластоку — што палякі вельмі добра ў тэме, што адбываецца ў Беларусі, пагружаныя ў нашу».

Гэта не дзіўна, бо ў кагосьці сваякі з Беларусі, у кагосьці суседзі. Што датычыцца мігрантскага крызісу, яны разумеюць, адкуль ён паходзіць і хто вінаваты. 

«Канешне, ім хочацца, каб краіна суседняя была адэкватная, не тая, ад якой хочацца адгарадзіцца вялізным мурам». 

Сярод беларусаў у Беластоку больш гарадзенцаў. З Берасця Алесь ведае сем чалавек.

Паслуг «ад беларусаў» дастаткова, як і ў іншых гарадах. Хтосьці адкрыў паб, хтосьці цырульню, хтосьці робіць карысныя дэсерты. Беларусы стараюцца звяртацца да сваіх, каб падтрымаць. 

«Не сказаць, што мяне нешта здзівіла ў Польшчы, — расказвае Алесь. — Усё ў прынцыпе так, як і чакаў. У Грузіі было значна танней жыць. Сёння ў Беластоку кватэру зняць — мінімум 1 600-1 700 злотых (каля 400 даляраў), а ў Грузіі зараз можна зняць за 130 даляраў». 

Некаторыя берасцейцы, якія хацелі пераехаць у Польшчу з Грузіі, даведваліся, колькі каштуе кватэра, і заставаліся ў Грузіі.

«Адзнакі не агучваюць пры дзецях»

Для паступлення Камілы ў польскую школу не было ніякіх дакументаў з беларускай: ні атэстатаў, ні астатняга. 

«Патлумачыла ім сітуацыю, як мы ўцякалі, і яны вельмі прыязна паставіліся. Шмат давялося ўзгадняць, усе дакументы, якія можна, даставалі, але без дакументаў з беларускай школы яны яе прынялі. 

Ёй трэба было як спартоўцы праходзіць медагляд, яны таксама з вялікім разуменнем ставіліся, што ў нас няма нейкай паперкі ці што мы першы раз і чагосьці не ведаем. Усё тлумачаць. Няма такого, што «панаехалі, не ведаеце правіл». З такім ні разу не сутыкнуліся».

Непрыемнасці падвалілі з беларускага боку.

«Нам тэлефанавалі з беларускай школы, і ў іх галоўная праблема, чаго яны баяцца — што прыйдзе праверка, а яна ў іх яшчэ лічыцца. Пакуль дакументы не забярэм, яна дзесьці там вісіць. «Ваш ребенок не учится!» Мы кажам: «Вучыцца яна, не хвалюйцеся» — «Пришлите нам документы!» То бок іх не хвалюе, дзе яна вучыцца, як. Фактычна дзіця з-за таго, што ў журналісцкай сям’і, вымушана кінуць усё, сваё любімае плаванне, уцякаць з краіны. Іх гэта не турбуе, іх турбуе «атчотнасць» — што прыйдзе праверка і там штосьці не супадзе. А тут стараюцца ўсе ж такі разгледзець асобу».

Читайте также: «Я тут чужынец, і гэта нармальна»: брестчанин Виктор Климус делится впечатлениями о жизни белоруса в Варшаве

У беларускай школе абяцалі нават, калі бацькі не прышлюць дакументы, дзе вучыцца дачка, ледзь не ў вышук падаць. «Вы, значыць, пазбавілі дзіця права на адукацыю». А Алесь з Міланай пазбягалі паведамляць дадзеныя школы, каб не распаўсюджваць лішнюю інфармацыю.

Таксама Мілана адзначае ў Польшчы іншае стаўленне да асабістага жыцця.

«Каб табе прыслалі на імэйл выпіску з дзённіка, трэба папяровы дазвол падпісваць». 

У Берасці класная кіраўніца — магчыма, праз «падазроную» дзейнасць сям’і — магла крычаць у трубку: «Калі дзіця спазнілася ў школу, я вам тэлефаную, калі не бярэце трубку — праз пяць хвілін стаю пад дзвярыма». 

Тут сям’ю ніхто не правярае. 

«Я прыйшла, паразмаўляла з дырэктаркай, з класнай кіраўніцай, усё акей. Дзіцё ходзіць — ходзіць, вучыцца — вучыцца, за абеды грошы пералічваюцца. 

І дзецям больш свабодна: не носяць форму школьную, не вядуць дзённікі папяровыя, не лічаць клетачкі ў сшытках, яны сканцэнтраваныя на іншым».

«Атмасфера больш спакойная і спрыяе таму, каб засвойваць інфармацыю, а не правілы, як сябе паводзіць, як правільна падлічыць афармленне ці што нельга сказаць настаўніцы».

У Беларусі, прыгадвае Мілана, дачка станавілася знерваваная, чым далей ад канікул. 

«Неяк было, што некалькі месяцаў у дзяцей быў на паперцы напісаны адзін расклад, на які трэба глядзець, а іншы — у дзённіку. Як не звар’яцець?»

Сістэма адзнак у Польшчы шасцібальная. Ніхто не агучвае адзнакі пры дзецях, яны даведваюцца пасля самі. Ніхто не ведае, што ты атрымаў за кантрольную, пакуль сам не падзелішся. 

Адна нецвярозая жанчына за тры месяцы

Асноўнае кола кантактаў у сям’і — беларусы, як і шмат у каго з эмігрантаў. Выключэнне — Каміла, у якой звычайны польскі клас. Дзякуючы ёй адбываюцца асноўныя кантакты з палякамі: то настаўніцы трэба нешта напісаць, то трэнерцы. «Мову вучым, але ў штодзённым жыцці не вельмі трэба». 

У школе ёсць настаўнікі з Беларусі, напрыклад настаўніца замежнай мовы. 

Алесь з Міланай працягваюць здымаць як блогеры. Былі выпадкі, калі трэба было запісаць у Беластоку польскамоўных ўрадоўцаў ці культурных дзячоў. Запісвалі каментар дырэктара мясцовага тэатра падчас фестывалю. Здымалі мясцовага дэпутата. Узроўню польскай мовы хапае, каб дамовіцца, прыйсці, задаць пытанні, паслухаць адказы. 

У мінулым годзе Мілана распавядала для рубрыкі «Мова перамен», як веданне беларускай мовы дапамагае дачцэ камунікаваць з дзецьмі з Польшчы, Украіны, Чэхіі. Мы не маглі не пацікавіцца, як гэта спрацавала ў польскай школе.

«Не сказаць, што ёй суперлёгка, бо тут сёмы клас, гэта прыкладна як у Беларусі восьмы. Канешне, хімія, біялогія, фізіка на польскай — не адразу зразумела. Але камунікацыя з дзецьмі — без праблем. Яшчэ, я думаю, справа ў тым, што яны досыць прыязна ставяцца. Што дзеці, што настаўнікі. Тут бачаць чалавека. Не толькі гэтыя паперкі». 

«Калі яна нешта не паспявае, то, напрыклад, сфатаграфуе і дома перапіша». 

Таксама на фоне пазітыўных уражанняў беларусаў ад Польшчы мы адмыслова цікавімся, ці быў негатыўны вопыт камунікацыі з палякамі. Мілана ўзгадвае адзін выпадак за тры месяцы: аднойчы сустрэлася падвыпіўшая жанчына, якая «наехала» на сяброў Міланы, што прагульвалі маленькіх сабачак. Адзін з сабачак гаўкнуў, на што дама выдала тыраду, што «зараз пазваню ў паліцыю, у вас сабакі без наморднікаў». 

Читайте также: Пінскі майстар Андрэй Шклёда робіць музычныя інструменты ў Празе: “Як у Беларусі працаваў рукамі, так і тут працую”

У Беларусі, на жаль, агрэсіі апошнім часам было відавочна болей. Бывала, што людзі, падагрэтыя агрэсіўнай прапагандай, калі журналісты здымалі на вуліцы і задавалі пытанні, гразіліся выклікаць міліцыю, заяўлялі, што яны ледзь не руйнуюць краіну. Калі некалькі гадоў таму чалавек быў праўладных поглядаў мог неяк патлумачыць: «Мне Лукашэнка падабаецца, таму што ён тое і тое зрабіў»  — то апошнія выпадкі вясной былі вельмі агрэсіўныя. 

Што да культурнага жыцця, то ў Беластоку хапае імпрэз і польскіх, і беларускіх. 

«Не тое што ў Варшаве віруе жыццё, а Беласток — гэта штосьці на ўскрайку». 

«Жывем з сёння на сёння»

Журналісці стрэс Беларусі адпускае не хутка. Напружанне расло гадамі. Мілану і Алеся жорста затрымалі яшчэ падчас дармаедскіх маршаў. 

Зараз яны звыкаюць спакойна рэагаваць на паліцыю на вуліцы і не напружваць цягліцы пры з’яўленні таніраваных бусаў.

«Калі мы засяліліся, за нас участковая прыйшла пазнаёміцца, званіла ў дамафон. Я падняла. Яна кажа: «Гэта паліцыя» — «Дакладна да мяне паліцыя? Я не выклікала паліцыю» — «Не, не, — называе імя маё, прозвішча, — гэта я хачу да вас». — Я такая: «Ой, ды навошта…» І потым разумею, што зубы ёй загаворваю, каб адцягнуць гэты момант, і сама сабе думаю: навошта я гэта раблю? Проста пусці яе! І калі я яе пусціла, яна таксама ўжо напружылася: што адбываецца, чаму, яна прыйшла спакойна, ветліва, а ёй лапшу нейкую вешаюць. Было смешна. Мы паразмаўлялі, пазнаеміліся, яна сказала: «У выпадку чаго адразу мне тэлефануйце».

«Прывыкаем да таго, што не кожны паліцэйскі, які ідзе па вуліцы, хоча спыніць, аштрафаваць цябе. Прывыкаем да бяспекі. Калі ў дзверы грукаюцца — гэта можа быць і кур’ер».

Аднойчы Мілана, калі патрэбна было выскачыць па справах на вуліцу, злавіла сябе на думцы, што галава нямытая, а раптам затрымаюць?

Хоць пакуль з працай вызначанасці няма, Мілана і Алесь хочуць як мага даўжэй заставацца ў сваёй прафесіі, не губляць навык, каб, як толькі з’явіцца магчымасць, вярнуцца ў Беларусь і працягнуць працу. 

«Пакуль жывем з сёння на сёння, — дзеліцца Алесь. — Далёкіх планаў няма. Калі сядзець на валізках і думаць, ці заўтра вернешся, то жыццё пройдзе міма. Мы стараемся жыць, штосьці рабіць, каб прыспешыць той момант».