Украінец з Данецка, які вучыць беларускую мову: «І мяне шмат гадоў пераследавала пачуццё сораму за сваіх землякоў»

Ігар Ліфанаў быў вымушаны з’ехаць з роднага горада Данецка ў выніку расейскай акупацыі. Спачатку пасяліўся ў Жытомірскай вобласці, бо там знайшлася праца. Пазнаёміўся з будучай жонкай, жыхаркай Жытоміра, і перабраўся ў абласны цэнтр. У сям’і растуць дзве дачкі. 

«Гэта быў 2015 год, дзесьці сярэдзіна лета, — распавядае Ігар пра свае ўцёкі з-пад акупацыі. — На той час ужо скончыліся актыўныя баявыя дзеянні, і Ілавайск, і Дэбальцава. Былі падпісаныя Мінскія дамоўленасці, і стала зразумела, што ніякага вызвалення ў бліжэйшыя гады не будзе. А так званая ДНР пачала ўжо ўкараняцца: афармленне дакументаў, прапаганда. Я вырашыў, што няма сэнсу тут далей штосьці рабіць».

Разумеў, што з’язджае, магчыма, назаўсёды, і жыццё трэба пачынаць жыццё з нуля. 

У нечым сітуацыя эмігрантаў з усходу Украіны нагадвае беларускую. 

«Я ведаў людзей, якія з’ехалі, а потым вярнуліся, не вытрымаўшы выпрабаванняў тут на свабодзе — бо гэта праблемы з працай, з жыллём. Вярнуўшыся ў Данецк, яны зразумелі, што гэта была вялікая памылка, але выехаць паўторна ўжо немагчыма. Па-першае, няма грошай, каб выехаць яшчэ раз, і няма псіхалагічных сіл гэта паўтарыць».

Яшчэ адным расчараваннем стала тое, што Данецк цяпер — зусім не той горад, якім яго памяталі жыхары да акупацыі. 

Чытайце таксама: Беларускі ваяр «Кусь»: «Як захаваць беларускасць?» для мяне гучыць прыблізна як «Як захаваць любоў да бацькоў?»

Вучыў беларускую з «Падарожжамі дылетанта» 

Калі Ігар быў школьнікам, ён адпачываў у сваіх бабулі і дзядулі ў Запарожскай вобласці, і там яму ў рукі патрапіў часопіс «Нёман» дзесьці за 1991 год. Ён быў расейскамоўны, але ўтрымліваў вершы на беларускай. Так украінец упершыню сутыкнуўся з суседняй мовай і вырашыў яе вучыць.

Гэта было ў пачатку 2000-х, калі інтэрнэт яшчэ асабліва не развіўся, таму вучыць не было па чым. Да таго ж у Данецку, русіфікаваным горадзе, нават па-ўкраінску цяжка было штосьці знайсці. Аднойчы злавіў па кабельнай сетцы беларускі дзяржаўны тэлеканал і ўзрадаваўся: нарэшце можна будзе слухаць беларускае маўленне! Але канал таксама аказаўся расейскамоўным. Па-беларуску — толькі перадачы пра культуру.

«Быў такі чалавек з доўгімі валасамі, вандраваў па беларускіх сёлах (маюцца на ўвазе «Падарожжы дылетанта» з Юрыем Жыгамонтам. — Рэд.). Я сядзеў са сшыткам і хутка выпісваў беларускія словы, звароты, каб неяк запамятаць.

Стала лягчэй, калі з’явілася Вконтакте, гэта быў 2007–2008 гады. Было багата беларускамоўных суполак, прысвечаных гісторыі Беларусі, ВКЛ. У гэтых суполках публікавалася шмат адсканаваных беларускамоўных кніг. Такім спосабам я пачаў вывучаць мову. Вывучаў паралельна і гісторыю, літаратуру. 

А яшчэ да Вконтакте чытаў у інтэрнэце сайт газеты «Наша Ніва». Гэта была адзіная беларускамоўная газета, якую я знайшоў». 

Дзякуючы сваім пошукам Ігар стаў разбірацца і ў сучасных беларускіх рэаліях. 

«Шмат моў знікае, і сярод славянскіх беларуская — першы кандыдат на знікненне»

У Данецку да акупацыі, нягледзячы на прысутнасць украінскай дзяржаўнай атрыбутыкі, украінскай мова была ў меншасці, у дыскрымінаваным становішчы.

«Таму я разумеў тых беларусаў, якія жывуць ва ўласнай краіне і адчуваюць сябе там не тое што іншаземцамі, але ў нейкім своеасабліваму гета. Гэта апошнія два гады ўкраінскай культуры, мове нічога не пагражае. Прайшла тая кропка невяртання, калі мы ўсвядомілі сябе ўкраінцамі».    

Чытайце таксама: Міхаіл Кірылюк: «Хай хто-небудзь ужо нарэшце скажа: трэба вывучаць беларускую як замежную мову»

А падчас прэзідэнцтва Кучмы, Юшчанкі, Януковіча над Украінай таксама вісела пагроза вяртання ў расейскую арбіту. Украіна сапраўды магла пайсці шляхам Беларусі, лічыць Ігар. Зараз шмат хто кажа, што Беларусь — гэта тое, якой была б Украіна, калі б Еўрамайдан не перамог. 

«Для мяне вывучэнне беларускай мовы стала салідарнасцю з тымі людзьмі, якія намагаліся аднавіць свае карані. Плюс жаданне быць носьбітам мовы. Калісьці вычытаў такую фразу, што кожная мова — гэта цэлы сусвет, які часта незваротна гіне. Згодна са статыстыкай, шмат моў знікае, і сярод славянскіх беларуская — гэта першы кандыдат на знікненне». 

«Я палічыў, што калі будзе на аднаго носьбіта ў свеце больш, то гэта мой унёсак у тое, у якім свеце мы жывем».

Але практыкі беларускага маўлення ў Ігара так амаль і не было, таму ён не загаварыў па-беларуску ў поўным сэнсе слова. Ён лічыць, што калі б некалькі дзён запар размаўляў толькі па-беларуску, то перафарматаваўся б. 

«Геть від Москви!»

«Неяк на працы нядаўна правёў асветніцкую гутарку, калі ў мяне спыталі: «Як ты можаш вучыць беларускую мову, гэта ж ворагі». Я кажу, што зараз у Беларусі за беларускую мову можна ў турму сесці, таму што там усё ўшчэнт русіфакаванае. Для іх гэта было такое адкрыццё! — дзеліцца ўкраінец. — У нас захапляліся Беларуссю, Лукашэнкам, але не ў курсе, што там рэальна ў краіне адбывалася і ў культурным плане, і ў эканамічным, і г.д.».  

Ігар лічыць Беларусь дэ-факта даўно акупаванай краінай са згоды большасці жыхароў, якія былі не супраць. Але заўважае, што яго землякі з Данбасу такія ж самыя. 

«Маю спачуванне да тых нямногіх, хто ўсё бачыць, разумее, але не можа нічога зрабіць і жыве з пачуццём сораму за сваю краіну і землякоў, як і мяне шмат гадоў пераследавала пачуццё сораму за сваіх землякоў».

Беларусам суразмоўца жадае аднаўляць сваю ідэнтычнасць і перастаць глядзець на расейкую культуру, не рабіць ікону з расейскіх лібералаў. Дапаўняе пажаданне словамі ўкраінскага пісьменніка першай паловы 20 стагоддзя Міколы Хвылявога: «Геть від Москви!».

Чытайце таксама: Мова перамен. Айцец Ігар Кандрацьеў: «Каб душа чалавека мянялася, мы шукаем мову, якою ён жыве»